Μέθοδος διαταραχής σύζευξης λεπιδοπτέρων

Από τους σημαντικότερους εχθρούς των καρποφόρων δέντρων αποτελούν τα λεπιδόπτερα (πεταλούδες) τα οποία προσβάλλουν τους βλαστούς και τους καρπούς προκαλώντας μεγάλη οικονομική ζημιά τόσο σε νεαρά δενδρύλλια όσο και σε παραγωγικά δέντρα.

Τα τελευταία χρόνια, με σκοπό τη μείωση χρήσης χημικών εντομοκτόνων για την αντιμετώπισή τους, εφαρμόζεται η μέθοδος παρεμπόδισης (σύγχυσης) του ζευγαρώματος ή της διαταραχής των συζεύξεων (mating disruption)με αξιόλογα αποτελέσματα. Η μέθοδος αυτή, λόγω της απλότητας στην εφαρμογή, της αποτελεσματικότητάς της, καθώς και της τεχνικής βελτίωσης των εξατμιστήρων ώστε να έχουν μεγαλύτερη διάρκεια και σταθερό ρυθμό αποδέσμευσης της φερομόνης, κερδίζει έδαφος, τόσο ως βοηθητικό σύστημα φυτοπροστασίας όσο και ως μοναδικό σύστημα φυτοπροστασίας.

Η επικοινωνία των εντόμων και ο ρόλος των φερομονών

Τα έντομα αναγνωρίζουν και επικοινωνούν με άλλα έντομα του ίδιου ή διαφορετικού είδους με χημικά, οπτικά, ηχητικά, μηχανικά και άλλα ερεθίσματα. Τα χημικά ερεθίσματα είναι ουσίες που μεταφέρουν πληροφορίες προκαλώντας στο δέκτη μια αντίδραση συμπεριφοράς ή φυσιολογίας. Όταν πομπός και δέκτης των ουσιών αυτών ανήκουν στο ίδιο είδος τότε οι ουσίες αυτές λέγονται φερομόνες.

Οι φερομόνες ως «χημικά μέσα επικοινωνίας» παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο σε διάφορες αντιδράσεις και εκδηλώσεις των εντόμων όπως στην ανεύρεση/επιλογή τροφής, στη σύζευξη, στην ωοτοκία, στην άμυνα και στη συνάθροιση.

Μια ελκυστική (σεξουαλική φερομόνη) εκλύεται από τα θηλυκά άτομα με σκοπό να προσελκύσουν τα αρσενικά και να συζευχθούν.

Από τη μεριά τους τα αρσενικά άτομα προσεγγίζουν την πηγή της φερομόνης (θηλυκά άτομα) με δύο τρόπους:

1. προσανατολίζουν το σώμα τους και κινούνται προς την αύξουσα συγκέντρωση της ουσίας άρα προς την πηγή
2. εκτελούν κινήσεις zig-zag ανάλογα με τη συγκέντρωση της φερομόνης στο δρόμο τους. Όσο η συγκέντρωση της φερομόνης είναι μικρή η πορεία είναι πιο ευθύγραμμη, ενώ σε υψηλή συγκέντρωση η πτήση γίνεται πιο τεθλασμένη.

Μέθοδος παρεμπόδισης σύζευξης

Η μέθοδος παρεμπόδισης της σύζευξης «εκμεταλλεύεται» τη φυσική αντίδραση των αρσενικών στο κάλεσμα των θηλυκών εντόμων με την εισαγωγή μιας συνθετικής φερομόνης η οποία προκαλεί σύγχυση ή/και παρεμποδίζει τα αρσενικά άτομα να κατευθυνθούν προς τα θηλυκά και τελικά να είναι αδύνατη η συνάντησή τους και η σύζευξη. Τα θηλυκά άτομα δε γεννούν γονιμοποιημένα αυγά και έτσι σταδιακά ο πληθυσμός του εντόμου μειώνεται αισθητά. Η διασπορά της συνθετικής φερομόνης γίνεται από δοχεία/εξατμιστήρες τα οποία είναι εμποτισμένα με τη φερομόνη και την εξατμίζουν σε μεγάλες ποσότητες.

Η επιλογή του τύπου του εξατμιστήρα παίζει πολύ σημαντικό ρόλο στην επιτυχία της μεθόδου. Εάν η απελευθέρωση της φερομόνης από τους εξατμιστήρες είναι πολύ αργή τότε η συγκέντρωσή της στην ατμόσφαιρα θα είναι χαμηλή ώστε να εμποδίσει τα αρσενικά άτομα να συναντήσουν τα θηλυκά. Από την άλλη, αν η απελευθέρωση της φερομόνης γίνεται πολύ γρήγορα, ο έλεγχος του πληθυσμού δε μπορεί να διαρκέσει για όσο διάστημα απαιτείται.

Υπάρχουν διάφοροι τύποι εξατμιστήρων με πιο κοινούς αυτούς από καουτσούκ ή πλαστική ύλη. Ο χρόνος ανανέωσης των εξατμιστήρων εξαρτάται από το είδος του εντόμου-στόχου, το είδος της συνθετικής φερομόνης, τον τύπο του εξατμιστήρα, την περιοχή και την εποχή της εφαρμογής.

Εκτός από τον τύπο του εξατμιστήρα η επιτυχία της μεθόδου βασίζεται και στη συχνή παρακολούθηση του πληθυσμού του εντόμου-στόχου καθ’ όλη την καλλιεργητική περίοδο ώστε εάν απαιτηθεί να γίνει και χημική καταπολέμηση του εχθρού. Η εκτίμηση του πληθυσμού γίνετε με την τοποθέτηση τροφικών ή φερομονικών παγίδων παρακολούθησης.

Τα πλεονεκτήματα της μεθόδου

Η μέθοδος παρεμπόδισης της σύζευξης είναι μια οικολογική μέθοδος που μπορεί να χρησιμοποιηθεί τόσο σε βιολογικούς όσο και σε συμβατικούς οπωρώνες.

Από τα σημαντικότερα πλεονεκτήματα της μεθόδου είναι:

• η ελαχιστοποίηση έως εκμηδένιση της χρήσης χημικών εντομοκτόνων και επομένως η μείωση του κόστους παραγωγής

• η μείωση του συνολικού αριθμού χημικών επεμβάσεων και άρα η μείωση της έκθεσης των παραγωγών-ψεκαστών στα εντομοκτόνα

• η παραγωγή καρπών με μηδενικά υπολείμματα φυτοφαρμάκων ή με τιμές πολύ μικρότερες των ορίων που απαιτούνται από την ελληνική και ξένη αγορά

• οι προσβολές των καρπών είναι μηδενικές εξασφαλίζοντας ποιοτικούς και εύγευστους καρπούς

• η αύξηση του πληθυσμού των ωφέλιμων εντόμων στους οπωρώνες

• οι συνθετικές φερομόνες δεν εμφανίζουν κανένα βαθμό τοξικότητας στα θηλαστικά αποφεύγοντας και τα αρνητικά αποτελέσματα της ανάπτυξης ανθεκτικότητας

Στη χώρα μας η εφαρμογή της μεθόδου παρεμπόδισης της σύζευξης ξεκίνησε το 2009 σε καλλιέργειες ροδακινιάς από συνεταιρισμούς της Μακεδονίας με μεγάλη επιτυχία και το 2011 εφτασε να εφαρμόζεται περίπου σε 10.000 στρέμματα.