Φύλλα εσπεριδοειδών

Γενικά

Τα εσπεριδοειδή μολονότι είναι αείφυλλα, χαρακτηρίζονται από μια τάση συνεχούς ανανεώσεως του φυλλώματός τους. Κατά τα πρώτα χρόνια και μέχρι να ολοκληρωθεί η ανάπτυξη του δέντρου, η ετήσια ποσότητα των νεοσχηματισθέντων φύλλων είναι μεγαλύτερη από εκείνη των παλιών φύλλων, που έπεσαν. Υπάρχει όμως περίπτωση η τάση αυτή να αντιστραφεί για μικρό χρονικό διάστημα. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται μόνο κατά την επικράτηση κάποιου ανέμου, που προκαλεί μερική αποφύλλωση στα δέντρα ή με την εκδήλωση παγετού, που καταστρέφει τα φύλλα των δέντρων. Σε τέτοιες περιπτώσεις τα δέντρα εξασθενούν πάρα πολύ, αλλά γρήγορα αναλαμβάνουν και σχηματίζουν ξανά κανονική βλάστηση.

Το μέγεθος των φύλλων των εσπεριδοειδών ποικίλλει πάρα πολύ. Το κανονικό μήκος του ελάσματος των φύλλων στην πορτοκαλιά κυμαίνεται από 6-7,5 εκ. ανεξάρτητα από την ηλικία των δέντρων, εξαιρούνται τα πολύ ηλικιωμένα, των οποίων το μήκος του ελάσματος κυμαίνεται από 4-5,6 εκ.

Οι μίσχοι των φύλλων, των κυρίως καλλιεργούμενων εσπεριδοειδών, μπορεί να φέρουν πτερύγια μεγάλου μεγέθους (φράπα, νερατζιά), μέσου μεγέθους (γκρέιπ φρουτ, πορτοκαλιά), μικρού μεγέθους (λιμεττία, μανταρινιά) και πολύ μικρού μεγέθους (λεμονιά). Η λεμονιά στερείται πτερυγίου πολλές φορές , ενώ η κιτριά εντελώς. Τα μισχοπτερύγια αποτελούν χαρακτήρα, που χρησιμεύει σαν μέσο αναγνώρισης των διαφόρων ειδών. Σε μερικά είδη παρατηρείται ότι φέρουν μικρά μισχοπτερύγια μόνο τα φύλλα των ζωηρών βλαστήσεων, ενώ των αδυνάτων φέρουν πολύ μικρά μισχοπτερύγια ή στερούνται εντελώς. Τα μισχοπτερύγια σαν πράσινα μικρά φυλλάρια, συμβάλλουν κατά μικρό ποσοστό στη σύνθεση των υδατανθράκων, που χρειάζεται το φυτό για τις διάφορες ανάγκες του.

Φυλλική επιφάνεια

Ο Turrell (1961), αναφέρει τα ακόλουθα:

1. Η επιφάνεια της κόμης των δέντρων είναι πολύ μικρότερη από τη συνολική επιφάνεια των φύλλων.
2. Η συνολική επιφάνεια των φύλλων των δέντρων ενός οπωρώνα, όταν απλωθούν πάνω σε μια επίπεδη επιφάνεια, καλύπτει έκταση μεγαλύτερη από αυτή, που έχει παραχωρηθεί για την ανάπτυξη των δέντρων μέσα στον οπωρώνα. Επομένως σε έναν πορτοκαλεώνα υπάρχουν βασικά δύο πηγές σκιάσεως:
   • Των φύλλων, από αλληλοεπικάλυψη και
   • Των δέντρων, από αλληλοσκίαση.
3. Η ελάχιστη φυλλική επιφάνεια, που χρειάζεται για την παραγωγή ενός κιλού καρπών, σε δέντρα ηλικίας εννιά χρόνων, είναι ίση με 2.3 m². Επομένως ένα από τα αίτια της μειωμένης παραγωγικής ικανότητας των ηλικιωμένων δέντρων είναι κι ο περιορισμός του ηλιακού φωτός.

Αποκοπή φύλλων

Κατά τους Wallace, Erickson και Brannaman η πορτοκαλιά ρίχνει τα φύλλα της όλο το χρόνο, αλλά μεγαλύτερη φυλλόπτωση παρατηρείται κατά την περίοδο της ανθοφορίας των δέντρων την άνοιξη. Μπορεί όμως να σημειωθεί αυξημένη φυλλόπτωση και οποιαδήποτε περίοδο του χρόνου. Οι Scott, Schroeder και Turrell αναφέρουν ότι η φυλλόπτωση είναι πιο έντονη κατά τις περιόδους βλαστήσεως των δέντρων. Όσον αφορά στην ηλικία των φύλλων, κατά την οποία αρχίζει η πτώση τους, αυτή δεν είναι σταθερή. Ο χρόνος παραμονής των φύλλων πάνω στο δέντρο εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Οι συνηθέστεροι είναι οι ακόλουθοι:

• Η πολύ ψηλή ή χαμηλή θερμοκρασία του περιβάλλοντος.
• Η υπερβολική υγρασία ή ξηρασία του εδάφους.
• Προβλήματα ανόργανης διατροφής των δέντρων.
• Η μεγάλη ταχύτητα των ανέμων.
• Η χαμηλή ατμοσφαιρική υγρασία.
• Σοβαρές ζημιές του ριζικού συστήματος των δέντρων από μύκητες και νηματώδεις.
• Ζημιές από έντομα και ακάρεα.
• Η κακή χρησιμοποίηση των ψεκαστικών διαλυμάτων.

Τα φύλλα προτού πέσουν αλλάζουν στην εμφάνιση και στη σύσταση. Πρώτα κιτρινίζει το έλασμα του φύλλου και μετά ο μίσχος του. Το άμυλο συγκεντρώνεται στα ώριμα φύλλα. Η φυσιολογική φυλλόπτωση φαίνεται να αρχίζει με κάποια γρήγορα διαστολή των κυτταρικών τοιχωμάτων των παρεγχυματικών κυττάρων στη ζώνη της αποκοπής.

Στομάτια και διαπνοή

Τα στομάτια απαντούν τόσο στα φύλλα όσο και στις νέες βλαστήσεις. Κυρίως βρίσκονται στην κάτω επιφάνεια των φύλλων και επηρεάζονται από τους παράγοντες του περιβάλλοντος και προ πάντων από το φως. Το μέγεθος των στοματίων των φύλλων των εσπεριδοειδών ποικίλλει μεταξύ των διάφορων ειδών. Η πυκνότητα των στοματίων των διαφόρων εσπεριδοειδών επηρεάζεται από τις κλιματικές συνθήκες της περιοχής που καλλιεργούνται. Κατά το Bahgat τα διάφορα είδη και ποικιλίες των εσπεριδοειδών παρουσιάζουν μεγαλύτερη πυκνότητα στοματίων στις πιο ζεστές και ξηρικές περιοχές. Η ένταση της διαπνοής των φύλλων ποικίλλει ανάλογα με την ηλικία του φύλλου. Στα μικρά και ανώριμα φύλλα η διαπνοή είναι πολύ έντονη, ενώ στα νεαρά και καλώς ανεπτυγμένα φύλλα είναι μικρότερη των ώριμων φύλλων. Στα παλιά φύλλα η ένταση της διαπνοής είναι πολύ μικρή.

Σύσταση φύλλων

Τα φύλλα των εσπεριδοειδών είναι πλούσια σε κρυστάλλους οξαλικού ασβεστίου. Οι κρύσταλλοι αυτοί παράγονται από την εσπεριδίνη, που απαντά κυρίως στα νεαρά φύλλα όλων των εμπορεύσιμων ποικιλιών των εσπεριδοειδών. Τα φύλλα των εσπεριδοειδών φέρουν ακόμα ελαιοφόρους αδένες, η προέλευση των οποίων είναι φύσεως λυσιγενούς. Το λάδι, που περιέχεται στους αδένες, ελευθερώνεται, μόνο όταν αυτοί υποστούν κάποια μηχανική ζημιά, ή ισχυρή πίεση από τους γύρω ιστούς. Οι ελαιοφόροι αυτοί αδένες είναι πιο εμφανείς στα φύλλα της λεμονιάς και κιτριάς. Το λάδι αυτό των εσπεριδοειδών είναι βασικά υδρογονάνθρακες. Ένα άλλο συστατικό, που περιέχεται στα φύλλα των εσπεριδοειδών, είναι το άμυλο. Κατά τον Martin τα φύλλα των γκρέιπ φρουτ, που εμφανίζονται την άνοιξη στερούνται σχεδόν παντελώς αμύλου μέχρι το Δεκέμβριο, αλλά αμέσως μετά παρατηρείται αύξηση της συγκέντρωσης του αμύλου. Τα φύλλα όμως της πορτοκαλιάς, ποικιλίας Βαλέντσια, και της λεμονιάς, ποικιλίας Eureka περιέχουν πολύ μικρή ποσότητα σακχάρων και αμύλου κατά τη διάρκεια των καλοκαιρινών μηνών. Ενώ αφθονούν κατά τους καλοκαιρινούς μήνες η ποσότητα του αμύλου παραμένει χαμηλή. Το άμυλο αυξάνεται νωρίς την άνοιξη, λίγο πριν την εμφάνιση της ανοιξιάτικης βλαστικής περιόδου η αύξηση του αμύλου σταματά. Σχετικά με την ποσότητα της ξηράς ουσίας των φύλλων των εσπεριδοειδών αυτή κυμαίνεται από 29%, σε νεαρά φύλλα με πλήρη ανάπτυξη, μέχρι 45% σε ώριμα φύλλα ηλικίας 12-18 μηνών. Σχετικά με την παρουσία των αμινοξέων στα φύλλα ο Stewart αναφέρει, ότι απαντούν τα ακόλουθα αμινοξέα:

• αλανίνη
• γαμινοβουτυρικό οξύ
• ασπαραγίνη
• ασπαρτικό οξύ
• γλουταμινικό οξύ
• λυσίνη
• προλίνη
• σερίνη και
• θρεονίνη.