Εχθρός πατάτας Χρυσονηματώδεις
Πολλά είδη νηµατωδών έχουν βρεθεί να προσβάλλουν την πατάτα, που το ύψος της ζηµιάς τους και η οικονοµική σηµασία δεν έχουν καθοριστεί για όλα. Στη συνέχεια αναφέρονται τα σηµαντικότερα είδη νηµατωδών που προσβάλλουν την καλλιέργεια της πατάτας. ∆ύο είδη του γένους Globodera προσβάλλουν την καλλιέργεια της πατάτας, ο Globodera rostochiensis και ο Globodera pallida. Οι κυστογόνοι νηµατώδεις προσβάλλουν µόνο σολανώδη φυτά και θωρούνται οι πιο επιζήµιοι για την καλλιέργεια της πατάτας. Προέρχονται από τη Λατινική Αµερική απ’όπου και εξαπλώθηκαν αρχικά στην Ευρώπη και έπειτα στον υπόλοιπο κόσµο µε την επέκταση της καλλιέργειας. Τα ακµαία θηλυκά είναι σφαιρικά ενώ τα αρσενικά σκωληκόµορφα. Το σώµα του ώριµου θηλυκού σχηµατίζει κύστη στο εσωτερικό της οποίας περικλείονται τουλάχιστον 400 αυγά.
Όταν στο έδαφος αναπτυχθεί κατάλληλο φυτό ξενιστής µεγάλο ποσοστό των αυγών (60-80%) εκκολάπτεται βοηθούµενο από τις εκκρίσεις των ριζών. Όµως µικρό ποσοστό αυγών µπορεί να εκκολαφθεί ακόµη και απουσία φυτού ξενιστή. Η προνύµφη του 2ου σταδίου εισέρχεται στη ρίζα του ξενιστή. Η ενεργοποίησή τους γίνεται σε θερµοκρασία 10oC η µεγαλύτερη. Στο εσωτερικό της ρίζας της πατάτας η προνύµφη µε κατάλληλες εκκρίσεις προκαλεί σχηµατισµό ειδικών τροφικών κυττάρων. Τα αρσενικά αποκτούν σκωληκοειδή µορφή και επιστρέφουν στο έδαφος, ενώ τα θηλυκά διογκώνονται και σχίζουν την επιδερµίδα της ρίζας µε το κεφάλι µόνο να παραµένει εσωτερικά και τρέφεται από αυτήν. Μετά τη σύζευξη, τα θηλυκά γεννούν τα αυγά στο εσωτερικό του σώµατός τους. Μόλις το θηλυκό πεθάνει, το περίβληµα σκληραίνει και σχηµατίζει την κύστη, µέσα στην οποία διατηρούνται τα αυγά, τα οποία παραµένουν για πολλά χρόνια στο έδαφος. Εκτός από τους χρυσονηµατώδεις, ζηµιές προκαλούν και οι κοµβονηµατώδεις (Meloidogyne incognita, M. halpa, και M. javanica), κυρίως στα θερµά κλίµατα και οι νηµατώδεις των γενών Ditylenchus, Pratylenchus, Trichodorus και Paratrichodorus.
Τα συµπτώµατα της προσβολής από νηµατώδεις, δεν είναι ευδιάκριτα. Στην περίπτωση των χρυσονηµατωδών παρατηρείται ζηµιά στη ρίζα της πατάτας µε αποτέλεσµα να προκαλείται κατάπτωση στο φυτό, µείωση της ικανότητας απορρόφησης νερού και θρεπτικών ουσιών. Αυτό έχει σαν συνέπεια τον οριστικό µαρασµό των φυτών. Οι αρχικές προσβολές στο χωράφι εµφανίζονται µε τη µορφή κηλίδων και τα προσβεβληµένα φυτά παρουσιάζουν συµπτώµατα µάρανσης και τροφοπενιών µε αποτέλεσµα την πρόωρη ξήρανση των φυτών. Στις ρίζες, την εποχή της άνθησης, παρατηρούνται οι κύστες των νεαρών θηλυκών που έχουν χρώµα άσπρο που µεταχρωµατίζεται στη συνέχεια σε κίτρινο µέχρι σκούρο καφέ. Οι κύστες παραµένουν στο χώµα µετά το τέλος της καλλιέργειας. Εκτός από τις ρίζες µπορεί να παρατηρηθεί προσβολή και στους κονδύλους.
Στην περίπτωση των κοµβονηµατωδών, εµφανίζονται συµπτώµατα χλώρωσης και µειωµένης ανάπτυξης µε συνέπεια σταδιακή µάρανση και στις προσβεβληµένες ρίζες. Παρατηρούνται χαρακτηριστικοί όγκοι, των οποίων το σχήµα και το µέγεθος ποικίλει ανάλογα µε το είδος του νηµατώδη. Οι κοµβονηµατώδεις προσβάλλουν και τους κονδύλους, που σχηµατίζονται όγκοι µε αποτέλεσµα την παραµόρφωση της επιφάνειάς τους. Η µόλυνση του εδάφους από το παράσιτο µπορεί να γίνει είτε µε ήδη προσβεβληµένα φυτά ή µε τµήµατα φυτών που µεταφέρθηκαν στο υγιές έδαφος, είτε µε το νερό άρδευσης που µπορεί να διέλθει από προσβεβληµένο έδαφος. Άλλος τρόπος µετάδοσης των νηµατωδών είναι η κοπριά των αγροτικών ζώων, η οποία περιέχει τµήµατα άρρωστων φυτών ή το έδαφος που παραµένει στα γεωργικά µηχανήµατα, εργαλεία, στα πόδια των ανθρώπων αλλά και των ζώων.
Η αντιµετώπιση των νηµατωδών είναι γενικά πολύ δύσκολη. Για τους χρυσονηµατώδεις τα αυγά προστατεύονται στο εσωτερικό της κύστης και µπορούν να παραµείνουν σε κατάσταση ληθάργου για πολλά χρόνια, όταν δεν υπάρχει το κατάλληλο φυτό ξενιστής. Αντίθετα, τα άλλα γένη νηµατωδών δεν έχουν ισχυρούς µηχανισµούς προστασίας των αυγών ή των άλλων σταδιών ενώ έχουν µεγάλο εύρος ξενιστών.
Η αµειψισπορά είναι πολύ αποτελεσµατική στην αντιµετώπιση των κυστονηµατωδών της πατάτας. Απαιτείται όµως µεγάλο χρονικό διάστηµα, από 3-7 χρόνια ανάλογα µε την πυκνότητα των νηµατωδών ανάµεσα σε δύο διαδοχικές καλλιέργειες πατάτας, καλλιέργεια µε φυτά µη ξενιστές, όπως τα σιτηρά και τα ψυχανθή, ώστε να µειωθεί σηµαντικά ο πληθυσµός της. Πολύ σηµαντικό επίσης είναι να καταστρέφονται τα ζιζάνια του γένους Solanum καθώς και των αυτοφυών φυτών πατάτας (‘‘εθελοντές’’). Στην περίπτωση των κοµβονηµατωδών της πατάτας η κατάσταση είναι πολύ πιο δύσκολη, γιατί προσβάλλουν 2000 φυτικά είδη και είναι δύσκολα να βρεθεί το κατάλληλο είδος για αµειψισπορά. Επιπλέον, η χρησιµοποίηση ποικιλιών πατάτας ανθεκτικών στους νηµατώδεις είναι ένας αρκετά καλός τρόπος αντιµετώπισης των νηµατωδών, αλλά δυστυχώς δεν αφορά όλα τα γένη. Επίσης, έχουν αναφερθεί µύκητες όπως ο Verticillium chlamidosporium και βακτήρια, όπως το Pasteuria penetrans που µε την εφαρµογή τους στο έδαφος, µπορεί να µειώσουν τους πληθυσµούς των νηµατωδών.
